Lilianne Ploumen was vrijdag te gast in de Grote Kerk in ‘s-Hertogenbosch. Daar sprak ze de Catharinalezing uit over emancipatie en de rol die vrouwen in de kerk daar bij spelen.
De uitgesproken tekst is hieronder te lezen.
Catharinalezing 2018
Uitgesproken door Lilianne Ploumen op 23 november 2018
Op een mooie maandagochtend, nu anderhalve week geleden, kreeg ik bezoek. Zuster Esther en zuster Tarcies kwamen bij me langs. Samen met Erica op ’t Hoog van de KNR kwamen ze bij mij langs om deze dag voor te bespreken.
We spraken over de prachtige traditie van Catharinadagen met een lezing. Al sinds 2001 – bijna jaarlijks – niet meer weg te denken van de kalender. Waarbij op 25 november wordt gedacht aan de rol en positie van vrouwen in de kerk.
Dat heeft voor mij ook een persoonlijke betekenis. U moet namelijk weten dat ik uit een behoorlijk grote familie kom. Waarbij aan de kant van mijn moeder ook heel wat vrouwen zijn ingetreden in verschillende gemeenschappen. En dat was lang niet altijd een makkelijke keuze.
Vaak was het namelijk zelfs een heel vrijgevochten en geëmancipeerde keuze. Hoe vreemd dat – met name voor veel jonge mensen – misschien ook klinkt. De keuze om in te treden werd namelijk lang niet altijd alleen maar ingegeven door de wil om zich terug te trekken achter de muren van het klooster.
Nee, het was voor veel vrouwen ook een manier om de wereld te leren kennen. Niet trouwen met een jeugdliefde en blijven wonen in het dorp waar je opgroeide. Maar een keuze voor het klooster waar je als vrouw je verder kon ontwikkelen. Kennis maakte met mensen uit andere culturen, ook uit andere landen. Waarbij vrouwen letterlijk hun eigen veiligheid op het spel durven zetten om anderen te helpen. Als u om u heen kijkt ziet u wel wat van dit soort vrouwen om u heen. En in het vervolg van mijn betoog treft u talrijke voorbeelden van vrouwen waarvoor dit ook geldt.
We spraken over de expositie over de geschiedenis van de congregatie, die ik enkele jaren geleden mocht openen.
Over het klooster waar zuster Esther woont. En waar de gemiddelde leeftijd van de zusters inmiddels 88 jaar is. U hoort het goed: gémiddeld 88 jaar.
En dan begrijpt u ook wel waarom de zusters het initiatief hebben genomen om hun geschiedenis vast te leggen. Omdat hun bijzonder verhalen, de keuzes die zij gemaakt hebben, het werk dat zij gedaan hebben, het verdienen om doorgegeven te worden. En nu is het moment waarop ze nog hun eigen verleden en herinneringen kunnen vastleggen zoals zij dat willen.
Daar kom ik dan ook bij het thema van mijn Catherinalezing: herinneringen. We zitten hier immers op deze 25 november, ter herinnering aan Catharina van Alexandrië. De gelovige vrouw die het opnam tegen de filosofen. We zitten hier ook om herinneringen op te halen aan bijna twintig lezingen die zijn gewijd aan de naamgeefster van deze dag. Omdat ik vandaag de laatste mag zijn die deze lezing uitspreekt.
Maar bovenal wil ik hier graag ook met u nieuwe herinneringen maken.
Om bij het begin te beginnen. Catharina van Alexandrië, ook wel de grote martelares genoemd, is een bijzondere vrouw. Ze trotseerde alles en iedereen om de trouw die ze had beloofd aan Jezus ook te kunnen vervullen. En moest daarvoor de hoogste prijs betalen.
Ze kende ook – volgens de overlevering – al op haar vijftiende alle werken van Plato uit haar hoofd. Geen geringe prestatie, zo houd ik u voor. En ook omdat zij al eeuwenlang door vrouwen wordt gezien als beschermster tijdens de bevalling. Het zal u niet verbazen dat juist dit mij na aan het hart ligt. Omdat ik op mijn reizen maar al te vaak heb gezien hoe vrouwen op dat moment kracht putten aan iets of iemand die ze bij kan staan.
Het is dan ook niet voor niets dat jaarlijks wordt stilgestaan bij de naamgeefster van deze dag. En dat er deze dag specifiek wordt gekeken naar de positie en rol van vrouwen in de kerk. Vanuit die gedachte zijn ook de Catharinadagen begonnen. Na de projecten van Vrouw-en-Kerk was het idee om jaarlijks met een lezing aandacht te geven aan dit onderwerp.
En zo gezegd, zo gedaan. Vanaf 2001 is deze lezing georganiseerd. Door een klein groepje mensen die zich nauw verwant voelt met de zaak van vrouwenemancipatie in de kerk en daarbuiten. Onder de vleugels van de stichting Christine de Pisan. Dit alles met als doelstelling om actuele thema’s aan de orde te stellen op het terrein van veranderende man-vrouw verhoudingen in kerk en samenleving.
Uiteraard heb ik mij ter voorbereiding op deze dag even ingelezen in wat er allemaal is besproken tijdens de Catharinadagen de afgelopen jaren. Dat was nog best wat leeswerk, kan ik u vertellen.
De spreker voor mij heeft daar ook al aardig wat over verteld. Dus dat zal ik niet over doen. Maar de veelheid aan onderwerpen en doorwrochte betogen doen recht aan een lezing die past op deze dag.
Ik vind het belangrijk dat de herinnering aan de Catharinadagen levend blijft. Niet alleen omdat we altijd kunnen leren van het verleden. Maar omdat voor nieuwe generaties niet meer dezelfde dingen vanzelfsprekend zijn als die voor oudere generaties wel waren. Mag ik u een paar voorbeelden geven?
Mijn opa’s en oma’s woonden in Limburg. Dus woonden mijn ouders in Limburg.
Mijn vader was melkboer. Dus waren wij allemaal melkboer.
Mijn ouders waren katholiek. Dus waren we allemaal katholiek.
Maar jongeren maken meer dan ooit hun eigen keuzes en kiezen hun eigen toekomst. En daarbij is het dus zeker ook niet vanzelfsprekend om naar de kerk te blijven gaan. En we moeten eerlijk zijn, daar is de kerk zelf ook medeschuldig aan.
Natuurlijk door het verschrikkelijke misbruik dat op alle plekken op de wereld zo lang heeft plaatsgevonden en zo lang is toegedekt. Maar ook door het hardnekkige conservatisme en dogmatisme. Die maar al te vaak leiden tot onverdraagzaamheid. Ook jegens andere gelovigen.
En, ik moet ook streng zijn, met de emancipatie van vrouwen in de kerk – en daarbuiten – zien we ook veel stilstand. En soms zelfs achteruitgang. De maatschappelijke trend werkt niet in het voordeel van vrouwen. Verworvenheden waar lang voor gevochten is staan ineens weer ter discussie. En dat terwijl het recht van vrouwen om zelf over hun lichaam te beslissen juist aan kracht en terrein leek te winnen.
Ga maar eens na waar we een aantal decennia geleden stonden. En waar we nu staan. Vrouwen kunnen op steeds meer plekken op de wereld hun eigen keuzes maken. En hebben steeds meer de vrijheid te leven op de manier waarop zij dat willen. Maar we zien ook hoe fragiel dit kan zijn. De verkiezing van een nieuwe generatie autocratische – en ja: mannelijke – leiders, maakt veel vrouwen onrustig. En bang.
Dat is ook niet onterecht. Als je kijkt naar de uitspraken van de Amerikaanse president Trump. De Braziliaanse president Bolsanaro. En de Filipijnse president Duterte. Dan zie je het gevaar. Het gevaar van woorden. Dat als je als man roept dat als je vrouwen wil verkrachten. Of vrouwen ongewenst mag betasten. En dat je toch gewoon nog als president gekozen kan worden.
Maar ook het gevaar van daden. Zoals het stopzetten van alle financiële hulp aan seksuele voorlichting en medische zorg bij ongewenste zwangerschap in ontwikkelingslanden. Zoals de Amerikaanse president kort na zijn aantreden heeft gedaan. Dit sterkt mij – helaas – in de gedachte dat verworvenheden nooit als vanzelfsprekend mogen worden beschouwd. En we altijd bereid moeten zijn deze te blijven bevechten als dat nodig is. Dat deden we ook in reactie op het besluit van president Trump: we namen het initiatief dat nu SheDecides heet, brachten 450 miljoen euro bij elkaar voor de organisaties die door het besluit van Trump getroffen werden. Meer dan 60 landen en duizenden mensen sloten zich aan. En onlangs lieten Duitsland en Frankrijk weten dat zij ook meedoen.
Ik weiger me neer te leggen als vrouwen onrecht wordt aangedaan. En ik ben nietvallen, gelukkig, met mij zijn er heel veel anderen die zich inzetten, die niet berusten.
En op dagen zoals vandaag dan hebben we het daarover. Met in gedachten Catherina van Alexandrië wil ik daarom een paar – ik kan helaas niet uitputtend zijn – herinneringen ophalen aan krachtige en moedige vrouwen die op verschillende plekken op de wereld, onder de moeilijkste omstandigheden, zijn blijven strijden tegen onrecht. Niet alleen, maar samen. Vanuit verbondenheid van de kerk.
Mijn gedachten gaan dan onmiddellijk naar Zuid-Soedan. Een land met een lange en treurige geschiedenis. Een land met een moeizame toekomst. Een land waarvan ik over de leiders wel eens hele stevige woorden heb gebruikt. Die zal ik vandaag niet herhalen. Maar ik zou ze wel zo opnieuw kunnen gebruiken. Omdat geweld, ook seksueel geweld, tegen vrouwen in hun land werd toegestaan. En zelfs werd aangemoedigd. Probeert u zich eens in deze vrouwen te verplaatsen. In wat zij hebben moeten meemaken in een land waar het totaal onveilig is. En waar de bedreigingen institutioneel zijn.
Zuid-Soedan werd in die dagen door bijna iedereen verlaten. Het was er zo onveilig dat iedereen begrip had dat je vertrok. Als het kon. Want een groot deel van de bevolking had die optie om te vluchten niet. En zij bleven alleen achter. Bijna helemaal alleen. Want juist op het moment dat de vrouwen van Zuid-Soedan door iedereen verlaten leken en hulp heel ver weg was, waren het de zusters die naast de vrouwen ging staan. Die hulp boden op een moment waarop je dat eigenlijk redelijkerwijs niet meer zou mogen en kunnen verwachten. Die bleven.
Ik denk niet alleen aan de situatie in Zuid Soedan, maar ook aan de Filippijnen. Een land waar we nog niet zo lang geleden veel positieve ontwikkelingen zagen. Maar sinds de verkiezing van Duterte tot president van het land wordt de rechtsstaat met voeten getreden. Al duizenden mensen zijn slachtoffer geworden van zijn oorlog tegen drugs. En ook in de Filippijnen houden de zusters moedig stand om kwetsbare mensen te helpen. Een mooi voorbeeld dat mij ter ore kwam is de Australische zuster Patricia Fox. Zij heeft 27 jaar in de Filippijnen gewoond, maar werd begin november het land uitgezet. Haar strijd voor gerechtigheid werd niet gewaardeerd door de president. En met haar uitzetting geeft Duterte het signaal dat buitenlanders niet meer welkom zijn om anderen bij te staan. Zuster Patricia Fox laat het er niet bij zitten. En ondanks haar uitzetting blijft zij – zo goed en zo kwaad als dat gaat – de mensen op de Filippijnen helpen.
Ik neem u ook graag mee naar de Verenigde Staten. Daar hebben tachtig procent van de nonnen zich verenigd. U kunt dus gerust spreken van een soort ‘vakbond van zusters’, iets wat mij als sociaaldemocraat natuurlijk als muziek in de oren klinkt. Deze vrouwen, het overgrote deel van alle Amerikaanse nonnen, heeft vrijzinnige opvattingen over de rol van vrouwen in de kerk. En door zich te verenigen proberen zij daar ook verandering mogelijk in te maken.
Deze groep, de Conferentie van Vrouwelijk Religieus Leiderschap, ook niet bang is om haar tanden te laten zien hebben zij wel bewezen. Enkele jaren geleden stuurde het Vaticaan drie bisschoppen naar deze LCRW om daar ‘orde op zaken te stellen’. De statuten moesten konden worden gewijzigd zonder tussenkomst van de leden en de agenda zou voortaan wel door de bisschoppen worden bepaald. Het is ten dele gelukt, maar niet helemaal door het luide en effectieve protest van de verenigde nonnen. Die niet stoppen met hun strijd voor feminisme binnen de kerk.
Beste mensen, een rijtje voorbeelden van sterke en moedige vrouwen. En ik had er nog heel veel meer kunnen noemen, maar zal dat omwille van de tijd niet doen. Al deze vrouwen zijn in en door de kerk samen gekomen. Hebben elkaar gevonden. In de eerste plaats bekommeren zij zich om anderen, in plaats van om zichzelf.
En daarmee wil ik ook afsluiten. We mogen trots zijn op het werk wat deze en andere vrouwen doen. Het geeft hoop en vertrouwen. Want als zij het kunnen, dan kunnen u en ik het ook. Er staan op moeilijke en donkere momenten vrouwen klaar om een steun in de rug te geven als dat je dat het meest nodig hebt. Ik wil graag dat we dit blijven koesteren. Vandaag heb ik daar de kans voor gekregen, in deze lezing op de Catharinadag. Dat vind ik bijzonder eervol. Ik sluit daarmee wel de rij van sprekers. Aan een mooie traditie komt nu een einde. Begrijpelijk als je ziet hoeveel tijd de organisatie kost.
Maar dat neemt niet weg dat ik hoop dat het idee achter deze dag niet verloren gaat. Dat we met elkaar hier, vandaag, kunnen afspreken dat we op de volgende Catharinadag op 25 november 2019 toch herinneringen ophalen.
Gewoon thuis, of samen met anderen. Zoals ik vorige week ook nog met zuster Esther en zuster Tarcies heb kunnen doen. Praten over de moedige vrouwen die, maar al te vaak tegen de stroom in, vanuit hun kerk of klooster zo moedig zijn om andere mensen te helpen en tot steun zijn.
En als we straks weer naar huis gaan hebben we ook met elkaar een nieuwe herinnering gemaakt. Aan de laatste Catharinadag. De laatste lezing. Ik wil de stichting Christine de Pisan heel hartelijk danken dat zij mij daarvoor de gelegenheid hebben gegeven. En de stichting ook nogmaals danken voor al het werk de afgelopen jaren.
En ik wil u danken voor uw aandacht en uw aanwezigheid.
Lilianne Ploumen
PvdA Tweede Kamer
woordvoerder Buitenlandse Zaken, Curatieve Zorg, SheDecides
