De gemeente ´s-Hertogenbosch mag zich rijk rekenen met gevarieerd gemeenschapsleven en een bijzonder hoog aantal vrijwilligers. Van de zuidelijke provincies staat onze gemeente op nummer één als het gaat om inwoners die vrijwilligerswerk verrichten. In 2018 waren er maar liefst 46.000 inwoners als vrijwilliger actief.
Het belang van vrijwilligerswerk; nu meer dan ooit
Vrijwilligers zijn het cement van de samenleving, een nog steeds springlevend cliché. Zeker in de huidige, Corona-tijd, is dit van toepassing. Hulp naar anderen, inzet in de buurt, sport- en cultuurorganisaties draaiende houden, aandacht voor duurzaamheid, milieu en natuur etc. etc. te veel om op te noemen. Kenmerk is dat het belangeloos en met veel passie, hart en ziel gedaan wordt en daarmee een grote intrinsieke en identiteitswaarde vertegenwoordigt in onze samenleving. Vrijwilligerswerk heeft ook een helende werking. Mensen die vrijwilligerswerk doen leven over het algemeen langer dan mensen die dat niet doen. Door Corona heeft het thuiswerken een flinke impuls gekregen en het lijkt erop dat dit voor een deel blijvend zal zijn. Dat betekent minder sociale contacten op het werk waardoor het sociale element van vrijwilligerswerk aan gewicht toeneemt. Je maakt weer deel uit van een organisaties met nieuwe sociale contacten. Zeker ook met de trend dat er steeds meer alleenstaande huishoudens zijn, biedt vrijwilligerswerk uitkomst om eenzaamheid tegen te gaan.
In voorjaar 2020 is als reactie op de coronacrisis het samenwerkingsverband Meldpunt Lokale Organisaties ’s-Hertogenbosch opgericht. Bij het Meldpunt kunnen lokale organisaties terecht met allerhande vragen en zorgen rondom de coronacrisis. Daarnaast is een onderzoekstraject naar effecten van de coronacrisis op de lokale organisaties gestart. Voor dit onderzoek werken 5 lokale organisaties samen met de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het Meldpunt Lokale Organisaties is het eerste georganiseerde samenwerkingsverband tussen 5 lokale dienstverleners/ondersteuners.
De zorgen omtrent het toekomstige arsenaal aan vrijwilligers
Vele signalen wijzen op de kwetsbare toekomst van het vrijwilligersarsenaal. Sinds de eeuwwisseling is het aantal vrijwilligers met 40 procent gestegen. Van 33.000 in 2000 naar 46.000 in 2018. In dezelfde periode zijn 550 nieuwe organisaties opgericht. De leeftijd waarop mensen actief vrijwilligerswerk doen hangt samen met de hoeveelheid vrije tijd die mensen hebben. Inwoners in het spitsuur van het leven verrichten minder (uren) vrijwilligerswerk dan ouderen die net met pensioen zijn. Ook in onze stad kennen we vele vrijwilligers die op allerlei manieren actief zijn in de Bossche samenleving. In 2017 heeft de Afdeling Onderzoek & Statistiek (O&S) van de gemeente onderzoek gedaan naar vrijwilligerswerk in onze stad. Daaruit bleek dat 39% van de 18-plussers vrijwilligerswerk doet. Enkele andere constateringen gingen over: overbelasting, tekorten bestuursfuncties, verbetering afstemmen vraag en aanbod, faciliteiten, ondersteuning, etc. etc.
In een Raadsinformatiebrief werd aangegeven dat er in de eerste helft van 2018 een voorstel zou komen over de toekomst van het vrijwilligerswerk. Dat is er echter niet van gekomen. In februari 2019 is er door O&S nog wel onderzoek gedaan naar vrijwilligerswerk, mantelzorg en sociale contacten. (Zie bijlage)
Hoe we er in onze stad na de Coronatijd voorstaan, is niet helder. Tijdens de Coronacrisis wordt door het Meldpunt Lokale Organisaties eenmalig uitgebreid onderzoek gedaan naar de veerkracht van ons gemeenschapsleven, zie https://s-hertogenbosch.lokalegoededoelengids.nl/nieuws/veerkracht-is-groot/ In september wordt de vierde en laatste onderzoeksronde gehouden. Kort samengevat is de voorlopige conclusie dat de veerkracht groot is.
We hechten in toenemende mate waarde aan vrijwilligersorganisaties. Hoe ze er nu voor staan en in welke richting ze zich ontwikkelen is belangrijk genoeg om scherper en vaker dan gebruikelijk in te zoomen op dit belang en andere onderwerpen in relatie tot vrijwilligerswerk. Te denken valt aan maatschappelijke opbrengst, waardering, verdienvermogen uit donaties, kwetsbaarheid m.b.t. oudere vrijwilligers etc.
Voor ons vrijwilligerswerk ligt er een tijdbom verscholen in de bevolkingsopbouw van ons land. Ons vrijwilligerscorps groeit en bloeit en is het waard om behouden te worden, maar de tijd is onverbiddelijk en dringt. Omdat het met name de babyboomers zijn die momenteel massaal actief zijn bij bijvoorbeeld de wijk- en buurtgebouwen, de Blauwe Engelen, de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch, de muziek- en sportverenigingen, de Voedselbank etc. is het de verwachting dat de komende jaren een stevige vermindering zal optreden van deze groep vrijwilligers. Dan ligt de vraag voor of er weer nieuwe mensen opstaan om hun plek in te nemen, in de verwachting dat er juist meer vrijwilligers nodig zijn om de nog steeds groeiende groep ouderen te ondersteunen in hulp en activiteiten. Ook horen we geluiden dat het moeilijk is om aan voldoende vrijwilligers en bestuursleden te komen voor werk dat structureel tijd en expertise vraagt.
De vraag is ook of de jongere generaties op dezelfde wijze vorm gaan geven aan de invulling van vrijwilligerswerk. Is er bijvoorbeeld meer sprake van incidentele inzet dan langdurig betrokken zijn, welk commitment zal er zijn. Daarbij speelt ook de interactie met de ontwikkeling van behoefte en vraag. Hoe gaat zich dit ontwikkelen? Dit kan ook kansen bieden voor de wijze waarop we kijken naar het vrijwilligerswerk van de toekomst. Hoe krijgen we vraag en aanbod passend bij de behoeften die er aan beide kanten zijn goed op elkaar gematcht?
Wat kunnen wij doen?!
Gelet op bovenstaande en het gegeven dat 2021 is uitgeroepen tot het nationale Jaar van de Vrijwilliger ligt het voor de hand om dit onderwerp eens kritisch onder de loep te nemen. Overigens geeft de gemeente aan dat ze dit jaar uitgebreid aandacht geven aan alle vrijwilligers in onze stad. Samen met VrijwilligersNetwerk Galant en vele andere organisaties willen ze dit jaar onze vrijwilligers extra waarderen. Dat het aantal vrijwilligers zal dalen is waarschijnlijk onontkoombaar want dat ligt immers besloten in de demografie. Wij zien de noodzaak om de huidige en nog nieuw op te richten door vrijwilligers gerunde organisaties een warm hart toe te dragen en ze te ondersteunen bij het op peil houden van de benodigde vrijwilligers door de cruciale posities gevuld te houden. Daarvoor zien wij de volgende mogelijkheden:
Continue waardering voor onze vrijwilligers
Vrijwilligers, vrijwilligersorganisaties zijn van grote waarde voor onze samenleving. Het is logisch dat zij voldoende aandacht en waardering moeten krijgen. Dat kan op vele manieren. Door financiële ondersteuning (subsidies), faciliteren, speciale waarderingsmomenten voor vrijwilligers en hun organisaties, erkenning van vrijwilligerswerk door speciale onderscheidingen. Dit hoeft niet alleen van de overheid te komen, het kan ook komen van ondernemers en uiteraard de organisaties zelf. In de regel gaat het bij de vrijwilliger om erkenning, trots, eergevoel en waardering. Het is mensenwerk waarbij empathisch vermogen in de organisaties en hun vrijwilligers zeer belangrijk is. Het is ook mogelijk om een vrijwilligersvergoeding te geven, die is fiscaal onbelast tot een bedrag van € 1.800, -.
Uit de eerder aangehaalde onderzoeken blijkt dat vrijwilligers overwegend tevreden zijn over de faciliteiten en vinden dat ze voldoende waardering krijgen. De gemeente geeft jaarlijks extra aandacht aan vrijwilligerswerk op de dag van de vrijwilliger. En in 2021, het Jaar van de Vrijwilliger, is een mooie reden om vrijwilligers en hun organisaties in ’s-Hertogenbosch extra in het zonnetje te zetten. Eerder werd aangegeven dat de wethouder welzijn elke week in gesprek zal gaan met een vrijwilliger. Ook komt Vrijwilligersnetwerk Galant en de VrijwilligersAcademie073 met een mooi aanbod aan activiteiten. En eind 2021 komt er een bijzonder editie van de Nationale Dag van de Vrijwilliger. Waarschijnlijk is onder invloed van de Coronacrisis er tot op heden nog niet veel mogelijk geweest. Wel is duidelijk dat de gemeente in het licht van Corona extra activiteiten oppakt, ook m.b.t. vrijwilligers. In de periode april 2021 t/m december 2021 is er extra aanbod op zeven thema’s waaronder het extra werven van vrijwilligers. Galant, Humanitas en het Netwerk Informele ondersteuning ontvangen extra budget daarvoor. Meer info is te vinden op: https://www.s-hertogenbosch.nl/nieuwsbericht/article/helpende-hand-voor-inwoners.
De gemeente schrijft op haar websites dat er zo’n 1.350 organisaties in onze stad zijn die werken met vrijwilligers. In welke mate die organisaties zich voldoende gewaardeerd en gefaciliteerd voelen is niet bekend. De eerdere gemeentelijke onderzoeken richten zich uitsluitend op de vrijwilligers. Een ontwikkeling die ook in het Bestuursakkoord wordt genoemd is het Right to Challenge. Het recht van bestaande en nieuwe initiatieven binnen het Sociaal Domein waar in hoge mate vrijwilligers bij betrokken zijn om mee te dingen naar gemeentelijke opdrachten/werkzaamheden. In welke mate zij ondersteuning kunnen krijgen voor hun initiatief en werkelijk kans maken om hun challenge gehonoreerd te krijgen is niet bekend. Wij pleiten daarom voor meer zichtbare waardering naar onze vrijwilligers, niet alleen financieel maar juist ook de warme aanmoediging en het gezien worden.
Vacaturebank transformeren tot transfermarkt
Galant heeft in de gemeente ’s-Hertogenbosch een vacaturebank. Hierin kunnen organisaties vacatures uitzetten en inwoners/vrijwilligers zoeken naar een vacature die bij hen past. In hoeverre dit nog goed past bij de huidige ontwikkelingen en toekomstproof is, is de vraag. Als er straks tekorten opdoemen op de vrijwilligersmarkt zal een vacaturebank niet meer volstaan. Voor cruciale functies zoals dagelijkse bestuursfuncties (voorzitters, secretaris, penningmeesters) zijn naar verwachting de tekorten dermate groot dat verenigingen en organisaties in gevaar komen. Dan is het noodzakelijk dat er breder dan op het niveau van één vereniging in kaart wordt gebracht welke vrijwilligers waar zitten, wanneer er problemen ontstaan en welke functies dan aangezocht dienen te worden. Vervolgens kan er breed in de Bossche samenleving – van bedrijven, tot publieke instellingen en onder elders actief zijnde vrijwilligers- gekeken worden of iemand actief naar een dergelijk plek kan worden begeleid. Zo houden we op cruciale plekken onze vrijwilligersorganisaties op peil. Of kunnen we goede bestuurders inzetten voor meerdere verenigingen? Dus gebruik maken en in kaart brengen van de talenten die er in onze lokale samenleving al zijn. Verder kunnen we aan de senior talenten junior talenten (jonge veelbelovende vrijwilligers) koppelen. Zo ondersteunen de junioren de senioren en de senioren de junioren.
Bundeling van de backoffice
Met minder vrijwilligers meer werk doen kent zijn grens. Veel winst valt te behalen in het slimmer organiseren. Inkoop, administratie, financiën, telefooncentrale, digitale mogelijkheden, robotisering? (Werkt ook in de zorg erg goed bijv. voor dementerende ouderen, de angst voor wegvallen van sociale aspect blijkt veel minder groot dan we denken) etc. – bij iedere vereniging en organisatie zoekt men naar dezelfde vrijwillige uren terwijl het ook mogelijk is om zaken gezamenlijk op te pakken zoals de voorzitters van de Bossche voetbalclubs eerder al op poten hebben geprobeerd te zetten. Bundeling van de backoffice bijvoorbeeld voor sportverenigingen en wijk- en buurtcentra zou wat onze fracties betreft onderzocht moeten worden met steun van de gemeente.
Vrijwilligerspoule voor jongere generaties
Jongeren zijn niet geneigd om zich structureel aan één vrijwilligersvereniging of organisatie te binden, behalve aan organisaties uit/voor hun eigen leeftijdsgroep. Dat hoort bij de leeftijd, is altijd zo geweest en past wellicht ook bij de verschillen tussen generaties. Ons huidige vrijwilligerswerk is veelal ingericht op het verrichten van structurele werkzaamheden. Logisch, want dat is gemakkelijk voor een vereniging en als het om specifieke taken gaat zoals bijvoorbeeld het penningmeesterschap is een wekelijks wisseling van de wacht ook niet bevorderlijk. Maar als het bijvoorbeeld gaat om communicatie, vormgeving, schrijfklussen of klein onderhoud kan een poule aan jonge vrijwilligers die inzetbaar is op korte klussen met een kop en een staart wel van groot nut zijn. Het inrichten van een flexibele vrijwilligers marketing & communicatiepoule, die past bij deze internet en influencer-tijd, voor alle Bossche verenigingen en vrijwilligersorganisaties is wat ons betreft dan ook een interessante richting die uitwerking verdient.
Kunnen we via cityboost jongeren activeren en motiveren tot vrijwilligerswerk? Dit is een instrument om ook het maatschappelijk bewustzijn en goede initiatieven/ideeën voor de samenleving te versterken. We moeten ook meer inspelen op de jongere generaties; wat zijn hun drijfveren om wel/niet vrijwilligerswerk te willen doen. Moeten we iets met de term? Is die niet wat oubollig?
Startpunt: Het belang van onderzoek
Bovenstaande heeft alleen nut als we goed in kaart hebben hoe ons vrijwilligerscorps en de stichtingen, verenigingen en organisaties zich hebben ontwikkeld en ontwikkelen. Geen uitspraak zonder inzicht, geen strategie voor de toekomst zonder degelijk en herhaald onderzoek. Het goede maar incidentele karakter van het gemeentelijk vrijwilligersonderzoek moet wat ons betreft worden doorbroken. Wij pleiten voor een periodiek onderzoek naar de staat van het Bossche gemeenschapsleven zodat we de enorme maatschappelijke energie en kracht voor de lokale samenleving in de gemeente ’s-Hertogenbosch beter kunnen ondersteunen. Tevens leggen we op deze wijze ook een stukje geschiedenis vast zodat we ook kunnen terugzien wat werkt en wat niet en hoe het Bossche gemeenschapsleven zich in de tijd ontwikkelt.
Eerder hebben wij aangegeven dat er begin 2018 er een voorstel zou komen over de toekomst van het vrijwilligerswerk en dat dit er niet van gekomen is. Gelet op het voorgaande en de ontwikkelingen in Coronatijd zien wij aanleiding om weer eens kritisch te kijken naar de wijze waarop we het vrijwilligerswerk in onze stad hebben ingericht en of dit nog goed past naar de toekomst toe.
Vragen aan de commissie
1) Bent u het met ons eens dat hier sprake is van een urgent naderend probleem?
2) Wat is volgens u de rol van de overheid in relatie tot maatschappelijk initiatief en vrijwilligers?
3) Erkent u het belang van de extra waardering en aanmoediging voor onze vrijwilligers?
4) Hoe kijkt u aan tegen de voorgestelde versterking en ondersteuning van onze vrijwilligers via o.a. de bundeling van de backoffice, de vrijwilligerspoule voor de jongeren.
5) Wat denkt u van het betrekken van cityboost bij het activeren en motiveren van jongeren tot vrijwilligerswerk?
6) Bent u het met ons eens dat het belangrijk is dat er actuele data beschikbaar komt over zaken als:
– de ontwikkeling c.q. geschiedenis van maatschappelijk initiatief in onze gemeenschap,
– de behoefte van en aan toekomstige vrijwilligers,
– de stand van zaken rond vrijwilligers,
– de stand van zaken van organisaties in onze gemeente, hoeveel zijn er wanneer in welke sectoren?
7) Wat denkt u van een periodiek onderzoek onder vrijwilligers én organisaties?
8) Bent u het met ons eens dat er noodzaak bestaat om op basis van constateringen, ontwikkelingen etc. er alsnog een voorstel moet komen over de toekomst van het vrijwilligerswerk?
Namens de fracties van Leefbaar s ‘-Hertogenbosch, CDA en PvdA
Rinie Mees
Freek van Genugten
Pieter Paul Slikker
Bijlage bestuurlijke acties m.b.t. vrijwilligerswerk
| Datum | Wat | Onderwerp | Resultaat/reactie/vervolg |
| 12-11-2013 | Motie | Behoud Maatschappelijke stages voor vrijwilligers | Op 3 december 2013 is de raad geïnformeerd over de wijze van afhandeling: “Er zijn plannen om vanuit de verschillende afdelingen (o.a. welzijn, cultuur, jeugd en onderwijs en sport) en met onze partners (o.a. Galant, mogelijk City Change Center) actief in te zetten op jongerenparticipatie. Zo zorgen we ervoor dat de jongeren van nu de ouderen van de toekomst worden (o.a. actief participeren/talentontwikkeling, meer onderlinge hulp en voor elkaar zorgen) en de ideeën die hierover zijn om bijvoorbeeld het citytrainersconcept te vertalen naar verschillende sectoren. We hebben hiervoor ook middelen gereserveerd in tactisch kader Jeugdwet/ Wmo. De planning is om in het voorjaar van 2014 een stimuleringsprogramma gereed te hebben. Hierover zullen wij u voor het zomerreces nader informeren. |
| 12-11-2013 | Motie | Geen contract voor vrijwilligers | De raad is op 3 december 2013 geïnformeerd over de wijze van afdoening: “Het college geeft uitvoering aan deze motie door: • Samen met de vrijwilligers van de dierenparken nieuwe afspraken te maken over het werk en hoe deze afspraken het beste (met een minder zwaar alternatief) gewaarborgd c.q. vastgelegd kunnen worden. Op 3 december staat er een bijeenkomst gepland met een aantal afgevaardigden van de dierenparken. • Ambtelijk wordt in kaart gebracht waar we binnen de gemeente overal met vrijwilligers werken en welke werkwijze wij hierin hanteren. Op basis daarvan wordt een nieuwe werkwijze vormgegeven hoe wij concernbreed met onze eigen vrijwilligers omgaan. • In april 2014 heeft het college de nieuwe werkwijze hierin vastgesteld en wordt uw raad hierover geïnformeerd.” |
| 16-10-2014 | Motie | Ondersteuning vrijwilligers | Uit brief aan raad d.d. 2 december 2014: “Wij zien de waarde van de inzet van de vele vrijwilligers in onze stad. Indien nodig, ondersteunen en faciliteren wij deze inzet. Wij doen dit door financieel te ondersteunen, door kennis te verstrekken, onze waardering te laten blijken en verbindingen te maken. Ook op het gebied van de Wmo en de Jeugdhulp zijn er aansprekende voorbeelden hoe vrijwilligers door hun inzet voorkomen dat een beroep moet worden gedaan op professionele ondersteuning of hulpverlening.
De vrijwilligers in wijken, o.a. die werken op het Wijkplein: Wij zullen voor het eind van het jaar bij de vrijwilligers, onder andere die werken op het Wijkplein, nagaan, of de voorlichting die tot nu toe verstrekt is over de Wmo en Jeugdwet voldoende is, of dat er nog aanvullende scholing gewenst is. Mocht dit nodig blijken dat zal dit worden aangeboden. Elk jaar wordt in april een breed scholingsaanbod geboden door de Vrijwilligersacademie voor alle vrijwilligers in de stad. Behoefte aan scholing op een specifiek terrein kan bij de Vrijwilligersacademie kenbaar worden gemaakt. Wij nemen uw advies over om de scholing van vrijwilligers onderdeel te laten zijn van toekomstige evaluaties. “ |
| 13-12-2016 | Motie | Boschbeest als toegangspoort voor onze stad, als eerbetoon aan de vrijwilligers | Uit brief aan de raad d.d. 25 januari 2017: In uw motie verzoekt u ons om het Boschbeest een prominente en permanente plek te geven. Onze reactie: In goed overleg met de betrokkenen zullen wij op zoek gaan naar een geschikte plek voor het Boschbeest. Wij verwachten hierover begin 2017 een besluit te kunnen nemen en uw raad hierover te informeren. Tot het moment van verplaatsing blijft het Boschbeest op het Wilhelminaplein staan. Zie brief aan de raad van 28 juni 2017. |
| November 2017 | Onderzoek | Onderzoek & Statistiek, motivatie en tevredenheid van vrijwilligers is onderzocht | 5.062 inwoners hebben een vragenlijst ingevuld. Dat ging over soort vrijwilligerswerk, de reden waarom ze ermee zijn begonnen, de omvang van hun werk, de waardering, de faciliteiten en de vergoedingen, de flexibiliteit waaronder ze hun werk kunnen doen en het kunnen combineren van hun werk met baan/zorgtaken. |
| Eind 2017 | RIB | Resultaten onderzoek vrijwilligerswerk 2017 | Een RIB over het hierboven aangehaalde onderzoek. Daar wordt ook in toegezegd om het eerste halfjaar 2018, voor de Voorjaarsnota bij de Raad te komen met een voorstel over de toekomst van het vrijwilligerswerk. |
| Februari 2019 | Onderzoek | vrijwilligerswerk, mantelzorg, sociale contacten en sociale activiteiten | Samenvatting
Het aandeel vrijwilligers in ’s-Hertogenbosch is in 2018 licht toegenomen vergeleken met 2010. De laatste jaren is dit aandeel redelijk stabiel. In 2018 doet 37 procent van alle inwoners vrijwilligerswerk. In Vinkel, Nuland en Engelen doen naar verhouding veel inwoners vrijwilligerswerk. Inwoners tussen de 18 en 39 jaar doen minder dan gemiddeld vrijwilligerswerk, 65-plussers meer dan gemiddeld. Het meeste vrijwilligerswerk wordt gedaan op het gebied van ‘sport’ en ‘zorg en hulpverlening’. Het aandeel vrijwilligers op het gebied van zorg en hulpverlening is in 2018 toegenomen ten opzichte van voorgaande jaren. |
